| 词条 | Draft:Nguyễn Xí |
| 释义 |
Nguyễn Xí (chữ Hán: 阮熾; 1397-1465 ) là một vị tướng, nhà chính trị, công thần khai quốc nhà Hậu Lê và là đại thần trải qua 4 đời vua thờiHậu Lêtrong lịch sử Việt Nam, sinh ra ở xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, Nghệ An, gốc người làng Cương Gián, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh, Việt Nam. == Tiểu sử == Ông nội Nguyễn Xí là Nguyễn Hợp, cha là Nguyễn Hội. Nguyễn Hợp dời nhà đến sống tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, Nghệ An. Tại đây Nguyễn Hợp đã cùng Nguyễn Hội khai dân lập ấp, mở mang nghề làm muối. Nguyễn Hội sinh hai con trai: Nguyễn Biện và Nguyễn Xí. Cha con Nguyễn Hội và Nguyễn Biện thường chở muối ra bán ở vùng Lương Giang, huyện Thiệu Hoá - Thanh Hoá, do đó rất thân quen với Lê Lợi khi đó là phụ đạo ở Lam Sơn. Năm lên 9 tuổi (1405), Nguyễn Xí đến gặp Lê Lợi lần đầu. Cùng năm ấy cha ông bị hổ vồ chết tại quê nhà Thượng Xá, ông theo anh đến làm người nhà Lê Lợi. Lớn lên, Nguyễn Xí vũ dũng hơn người, được Lê Lợi yêu như con. Lê Lợi sai ông nuôi hơn 100 con chó săn, ông dùng tiếng nhạc làm hiệu lệnh, bầy chó nghe theo, lúc đến, lúc đi đều nhau như một. Lê Lợi khen ngợi, cho là có tài làm tướng, cho sai quản đội quân Thiết Đột.[2] Tham gia khởi nghĩa Lam Sơn Công thần 4 đời vua Sửa đổi Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, tức Lê Thái Tổ. Nguyễn Xí được phong chức Long hổ tướng quân Suy trung bảo chính công thần. Năm 1429, khi khắc biển công thần, Nguyễn Xí được xếp hàng thứ 5, được phong làm Huyện hầu. Năm 1433, hoàng đế Lê Thái Tổ mất. Thái tử Lê Nguyên Long lên ngôi, tức hoàng đế Lê Thái Tông. Năm 1437, Thái Tông phong ông làm chức quan Chính sự kiêm Tri từ tụng. Năm 1442, hoàng đế Lê Thái Tông mất ở tuổi 20, ông cùng Trịnh Khả, Lê Thụ nhận di chiếu phò hoàng đế Lê Nhân Tông. Năm 1445, vua Nhân Tông còn nhỏ, thái hậu Nguyễn Thị Anh nhiếp chính, ông làm Nhập nội đô đốc, nhận lệnh cùng Lê Thận mang quân đi đánh Chiêm Thành, nhưng chưa đi thì bị quyền thần tố cáo tội lỗi nên bị bãi chức. Năm 1448 Nguyễn Xí được phục hồi chức Thiếu bảo tri quân dân sự.[3] Tháng 10 năm 1459, anh khác mẹ Nhân Tông là Lạng Sơn vương Lê Nghi Dân làm binh biến giết thái hậu Nguyễn Thị Anh và hoàng đế Nhân Tông. Nghi Dân lên ngôi hoàng đế, đặt niên hiệu Thiên Hưng. Các đại thần Đỗ Bí, Lê Thụ, Lê Ngang mưu lật đổ vua Thiên Hưng bị bại lộ đều bị giết. Nguyễn Xí bàn mưu với Lê Lăng (con Lê Triện), Lê Niệm (cháu nội Lê Lai) đảo chính lần nữa nhầm lật đổ Nghi Dân. Ngày 6 tháng Sáu âm lịch năm 1460, Nguyễn Xí phát động binh biến, chém bầy tôi thân cận của Nghi Dân là Phạm Đồn, Phan Ban ở Nghị sự đường, nắm lấy cấm binh, đóng chặt cửa thành, sai Lê Ninh Thuận bắt vây cánh và phế vua Thiên Hưng làm Lệ Đức hầu, rước con út của Thái Tông là Tư Thành lên ngôi, tức là hoàng đế Lê Thánh Tông, mở ra một thời kỳ thịnh trị kéo dài 38 năm.[5]. Tháng 6 năm 1460, Nguyễn Xí được phong làm Khai phủ nghi đồng tam ty, Nhập nội kiểm hiệu thái phó Bình chương quân quốc trọng sự Á quận hầu, giúp việc chính sự. Tháng 10 năm đó ông được phong làm Sái quận công. Năm 1462, con Nguyễn Xí là Nguyễn Sư Hồi không hợp cánh với một số đại thần nên làm thơ vứt ra đường để vu cho họ làm loạn nhưng việc bị phát giác. Vua Thánh Tông nể công lao của ông nên không trị tội Sư Hồi[6]. Năm đó ông được phong chức Nhập nội hữu tướng quốc. Năm 1463 lại được phong chức Thái úy. Năm 1465, Nguyễn Xí qua đời, thọ 69 tuổi, được truy tặng làm Thái sư, thụy là Nghĩa Vũ. Hết tang, năm 1467, vua lại cho dựng đền thờ theo chế độ quốc tạo, quốc tế và lệnh cho Trạng nguyên Nguyễn Trung Trực viết văn bia phong thần là: "Thượng đẳng phúc thần, Hiển uy chính nghị anh kiệt :Trung trinh đại vương". Năm Hồng Đức thứ 15 (1484), tặng làm Cương quốc công, sau phong Thượng đẳng phúc thần, Trung Trinh Đại vương:, dựng đền ở xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An.[7] Theo Đại Việt thông sử, ông có 16 người con trai và 8 người con gái. Con cháu Nguyễn Xí về sau theo giúp nhà Lê trung hưng[8]. Nhận định“ khí chứa cứng cỏi, to tát; tính vốn trầm hùng. Giúp Cao Hoàng khi mở nước trăm trận gian nan. Giúp tiên khảo lúc thủ thành một lòng phò tá. Trong ngoài hết chức phận tướng văn, tướng võ; trước sau giữ trọn tiết làm tôi, làm con. Giữ mình có đạo, hồn nhiên như viên ngọc không lộ sáng. Nghiêm sắc mặt ở triều, lẫm liệt như thanh kiếm mới tuốt. Các quan đều tưởng lộ phong thái; bốn biển đều trông thấy uy thanh. ” — Bài chế văn của vua Lê Thánh Tông ban cho Nguyễn Xí [9] == Hậu thế ghi công == Ngày 30, tháng Giêng âm lịch hàng năm, tại Đền thờ Nguyễn Xí, thuộc xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An - là một ngôi đền cổ, quy mô, có giá trị kiến trúc, được xây dựng cách ngày nay 546 năm, di sản cấp quốc gia, tổ chức Lễ hội Đền Nguyễn Xí.[1][10] Tên ông được đặt tên cho một phố ở Hà Nội, phố Nguyễn Xí nối từ phố Đinh Lễ tới phố Tràng Tiền. Thời Pháp thuộc là phố Boa-xi-e (rue Boissière). Tên ông cũng được đặt cho tên một con đường ở phường 13, quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, đường Nguyễn Xí. Thái Sư Cương Quốc Công Nguyến Xí là thủy tổ của dòng họ Nguyễn Đình. Dòng họ Nguyễn Đình có tổng cộng 15 chi lớn, Nhà thờ chính của Họ Nguyễn Đình chính là Đền thờ Thái Sư Cương quốc Công Nguyễn Xí ở xã Nghi Hợp, Nghi Lộc, Nghệ An. Đến nay, dòng họ Nguyễn Đình đã phát triển rộng khắp trên địa bàn cả nước cả ở nước ngoài, nhưng tập trung nhất là ở huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Họ Nguyễn Đình là một trong những dòng họ vinh hiển bậc nhất trong chế độ phong kiến Việt Nam, đặc biệt thịnh đạt trong lĩnh vực võ nghiệp. Trong thời kỳ phong kiến, đã có hàng ngàn người con của dòng họ Nguyễn Đình được phong tước Công, hầu, bá, hàng ngàn người được triều đình phong sắc. Riêng ở nhà Thờ Chi 5 ở huyện Nghi Lộc, đã có tổng cộng hơn 20 sắc phong. Tuy nhiên, một số chi nhánh của dòng họ Nguyễn Đình đến nay vẫn chưa tìm về được với Dòng họ do thất lạc gia phả. == Xem thêm == Lê Lợi Đinh Lễ Lê Triện Khởi nghĩa Lam Sơn Lê Nhân Tông Lê Nghi Dân == Tham khảo == Đại Việt Sử ký Toàn thư Lê Quý Đôn (1978), Đại Việt thông sử, Nhà xuất bản Khoa học xã hội Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú (Nhà xuất bản giáo dục, 2006) Chú thích^ a ă “Đền Nguyễn Xí khai hội”. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, Nhà xuất bản giáo dục, 2006 ^ a ă â Đại Việt Sử ký toàn thư, Bản Kỷ, quyển X,Khoa Học Xã Hội - Hà Nội, năm 1993 ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 179 ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr. 180 ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 181 ^ Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, Nhà xuất bản Giáo dục, 2006 ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 185 ^ Lịch triều hiến chương, loại chí, Phan Huy Chú, Nhà xuất bản giáo dục, 2006 ^ Khu di tích đền thờ Cương quốc công Nguyễn Xí Sửa đổi lần cuối cùng cách đây 1 ngày bởi một người dùng vô danh CÁC TRANG LIÊN QUANQuang Trung Vị Hoàng đế thứ hai của nhà Tây Sơn đồng thời là một trong mười bốn anh hùng dân tộc tiêu biểu nhất của Việt Nam Trần Thái Tông Trần Thánh Tông Wikipedia Nội dung được phát hành theo CC BY-SA 3.0, ngoại trừ khi có ghi chú khác. Điều khoản Sử dụngRiêng tưMáy tính để bàn |
| 随便看 |
|
开放百科全书收录14589846条英语、德语、日语等多语种百科知识，基本涵盖了大多数领域的百科知识，是一部内容自由、开放的电子版国际百科全书。